ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΟΦΘΑΛΜΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις επιδράσεις των οφθαλμικών παθήσεων, είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε τις αλλαγές που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο. Τα μεταγενέστερα έργα των διάσημων καλλιτεχνών Degas και Monet έχουν σχολιαστεί ως “παράξενα τραχιά και φανταχτερά” και εντελώς ανάρμοστα με τις προσωπικότητές τους. Αυτές οι αλλαγές εμφανίστηκαν ως αποτέλεσμα οφθαλμικών παθήσεων και οι πίνακές τους μας παρέχουν μια εικόνα για τους τρόπους με τους οποίους τα προβλήματα των ματιών μπορούν σε μεγάλο βαθμό να διαστρεβλώσουν και να μειώσουν την όραση. Σε μια μελέτη του Michael Marmor, οι εικόνες που έλεγχαν την οξύτητα τροποποιήθηκαν για να μιμηθούν τις επιδράσεις της κατάστασης των καλλιτεχνών. Αλλαγές όπως “Gaussian blur, brunescence, σκοτείνιασμα, θόλωση και ρυθμίσεις φίλτρων” έγιναν σε φωτογραφίες που απεικόνιζαν ότι είδαν και ζωγράφισαν οι καλλιτέχνες στην πραγματική ζωή.

DEGAS (1834 – 1917)

Ο Degas υπέφερε από προχωρημένη ασθένεια του αμφιβληστροειδούς που οδήγησε σε κεντρική βλάβη του ματιού του, και κατά συνέπεια σε θολή όραση. Ο Degas διαμαρτυρόταν για την «αδυναμία της όρασης» που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1880. Κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας, ανέφερε τις δυσκολίες του όπως στην ανάγνωση και γραφή, και η δυσκολία του παραδειγματίστηκε από το τεράστιο και ασύμμετρο γραφικό του χαρακτήρα. Οι αλλαγές της υπογραφής του Degas στις ζωγραφιές του συνδέθηκαν με την επιδείνωση της όρασής του. Ενώ τα έργα του της δεκαετίας του 1870 περιελάμβαναν ακριβή λεπτομέρεια και σχολαστική σκίαση των αντικειμένων, μέχρι το 1880 και 1890 παρόμοια έργα ήταν ζωγραφισμένα με πολύ λιγότερες λεπτομέρειες. Παραδείγματος χάριν, οι ζωγραφιές του με κοστούμια μπαλέτου που πάντα αποκάλυπταν κάθε μικροσκοπική πτυχή και ζάρα του υφάσματος έγιναν πολύ λιγότερο τελειοποιημένες. Μέχρι το 1900, η ελάττωση της όρασής του ήταν αρκετά σοβαρή, καθώς πολλά έργα από αυτήν την εποχή φαίνεται να περιλαμβάνουν «κουνημένα» περιγράμματα, παράξενες κηλίδες χρώματος και ελάχιστες λεπτομέρειες. Το πρωταρχικό ενδιαφέρον του Degas ήταν πάντα το «σχήμα και η στάση των ατόμων και αντικειμένων καθώς και η θέση τους στο χώρο», χαρακτηριστικά που εξακολουθούν να είναι εμφανή ακόμη και με μειωμένη όραση. Ενώ θεωρείται ότι ο Degas πρέπει να έχει συνειδητοποιήσει ότι οι γραμμές του ήταν πολύ πιο σκληρές και εντονότερες από ότι ήταν, τα μοντέλα και οι χορευτές του εμφανίζονταν καλά σκιασμένοι και ολοκληρωμένοι για εκείνον όταν κοιτούσε τη συνολική εμφάνιση των έργων του από απόσταση. Ο Degas πίστευε ότι τα τελευταία έργα του, ήταν αρκετά πανομοιότυπα με τα προηγούμενα του.

Monet (1840-1926)

Μέσω ιατρικών αρχείων και εξερεύνηση της ιστορικής αλληλογραφίας, έχει διαπιστωθεί ότι ο Monet είχε καταρράκτη που προοδευτικά αναπτύχθηκε μεταξύ του 1912 και 1922. Αυτή η μορφή «πυρηνικής σκλήρυνσης» συνδέεται με την ηλικία και εκδηλώνεται με το κιτρίνισμα και σκοτείνιασμα του φακού, κάτι που αναγνωρίζεται εύκολα από τους οφθαλμίατρους και έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ευαισθησία του χρώματος και την οπτική ακρίβεια. Παρόλο που προτάθηκε χειρουργική επέμβαση στον Monet αμέσως μετά τη διάγνωσή του, παρέμεινε διστακτικός επειδή φοβόταν ότι οι ικανότητές του ως καλλιτέχνης θα διακυβευόντουσαν από τη διαδικασία. Στην πραγματικότητα, αυτή η ανησυχία ήταν ειρωνική επειδή η αφαίρεση του καταρράκτη θα αποκαθιστούσε την οπτική του οξύτητα. Σκεπτόμενος την επιδείνωση της όρασής του το 1914 και το 1915, ο Monet θυμήθηκε πως «τα χρώματα δεν είχαν την ίδια ένταση για μένα... το κόκκινο είχε αρχίσει να φαίνεται θολό... ο πίνακας μου όλο και πιο σκοτεινός». Μια σύγκριση μεταξύ των έργων του Monet με καταρράκτη αλλά και χωρίς, αποκαλύπτει το “κυρίαρχο κιτρίνισμα και την απώλεια της διαφορετικότητας του χρώματος”.

Επειδή ο καταρράκτης είναι μια διαρκής κατάσταση, πολλά άτομα που έχουν καταρράκτη δεν γνωρίζουν την πραγματικότητα ότι ολόκληρος ο κόσμος τους είναι κιτρινωπός (δεν υπάρχουν μη κιτρινωπά χρώματα για να γίνει σύγκριση). Αυτό είναι ιδιαίτερα καταστροφικό για έναν καλλιτέχνη, επειδή είναι σχεδόν αδύνατο να διορθωθεί αυτή η κατάσταση (που σημαίνει ότι αντιστοιχούν αυτό που ζωγραφίζουν με αυτό που βλέπουν). Χρώματα όπως το λευκό και το κίτρινο φαίνονται όμοια όσο υπάρχει ο καταρράκτης. Οι καταστάσεις των ματιών του Degas και του Monet προκάλεσαν και μια αλλαγή στο καλλιτεχνικό στυλ, αλλά οι δύο καλλιτέχνες επηρεάστηκαν με διαφορετικούς τρόπους. Ο Monet, αντί να επικεντρωθεί σε τέλειες γραμμές και σκιάσεις όπως ο Degas, ακολουθούσε μια τεχνική που περιλάμβανε την χρήση μεγαλύτερης βούρτσας. Ο Monet είχε χάσει την ικανότητα να διακρίνει τα χρώματα. Όπως περιγράφει ο Michael Marmor, “μέχρι το 1922, εικόνες που είναι εντυπωσιακά πορτοκαλί ή μπλε σε μας ήταν ένα δυσδιάκριτο σκοτεινό κίτρινο-πράσινο γι 'αυτόν”. Το 1923, όταν ο Monet τελικά συμφώνησε να αφαιρέσει τον καταρράκτη, πλέον γνώριζε τις αλλαγές στο πώς έβλεπε το χρώμα, μέχρι που κατέστρεψε μερικά από τα έργα που είχε κάνει ακριβώς πριν από τη χειρουργική επέμβαση.

Έχοντας υποστεί αυτές τις καταστάσεις σχετικά με την όραση, άλλαξαν οι ζωές των καλλιτεχνών αυτών, και η χειρουργική επέμβαση καταρράκτη του Monet του επέτρεψε να δει τον κόσμο που αγαπούσε και να ζωγραφίζει ξανά γεμάτος με δυναμική ομορφιά και ζωντανό χρώμα. Κάθε άτομο που έχει προχωρημένο καταρράκτη ή άλλη οφθαλμική πάθηση βιώνει μια αλλαγή στις οπτικές αντιλήψεις του γύρω από το περιβάλλον του.

Όσον αφορά στη πρόληψη του καταρράκτη δεν υπάρχουν ιδιαίτερες συμβουλές. Για να αποφύγουμε τυχόν δυσκολίες που επιφέρει στο χειρουργείο ένας ώριμος καταρράκτης, θα πρέπει να επεμβαίνουμε στο σωστό χρόνο όταν υπάρχει ένδειξη. Λόγω του ότι η ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να συνδέεται με την παθογένεση του καταρράκτη, είναι απαραίτητη η προστασία των ματιών μας από τον ήλιο, από μικρή ηλικία με τα κατάλληλα γυαλιά ηλίου (εκείνα που απορροφούν τις βλαβερές υπεριώδεις και υψηλής ενέργειας ακτίνες του ήλιου). Τέλος, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι στο χώρο της Ιατρικής Επιστήμης η επέμβαση για την αφαίρεση του καταρράκτη είναι η πιο συχνή αλλά και η πιο επιτυχημένη χειρουργική επέμβαση.